Mazury – przyroda i krajobraz
Etnograficzne Mazury w ogromnej większości geograficznie leżą na terenie Pojezierza Mazurskiego. Tworzą je: Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, Pojezierze Mrągowskie, Kraina Węgorapy, Wzgórza Szeskie, Pojezierze Ełckie, Równina Mazurska i Pojezierze Olsztyńskie. To ostatnie rozciąga się także m.in. na część Warmii. Północno-wschodni skrawek województwa warmińsko-mazurskiego położony jest na obszarze Pojezierza Litewskiego. Na Mazurach obejmuje on Puszczę Romincką i fragment Pojezierza Zachodniosuwalskiego (np. Dubeninki, Kowale Oleckie). Mazurzy mieszkali także częściowo na Pojezierzu Iławskim (np. okolice Ostródy), Pojezierzu Chełmińsko-Dobrzyńskim (Garb Lubawski – np. Nidzica, Grunwald, Wzgórza Dylewskie) oraz Nizinie Staropruskiej (Nizina Sępopolska – np. okolice Kętrzyna).
Krajobraz Mazur – przewodnik po rzeźbie polodowcowej
Krajobraz Mazur został ukształtowany w wyniku ostatniego zlodowacenia, które zakończyło się ok. 12 tys. lat temu. Charakteryzuje się on dobrze zachowanymi formami rzeźby polodowcowej – tzw. rzeźbą młodoglacjalną. Typowe dla niej są liczne jeziora (w tym wiele głębokich), wzgórza morenowe o znacznych wysokościach, głęboko wcięte jary oraz inne twory polodowcowe, takie jak kemy, ozy, drumliny i rozległe równiny sandrowe.
Surowce naturalne Mazur i ich wykorzystanie w historii
Wycofujący się lądolód pozostawił w regionie warstwy złożone z glin, iłów, żwiru i głazów narzutowych. Od zawsze stanowiły one bogactwo tego terenu. Człowiek wznosił budowle (np. zamki, kościoły, mury miejskie) z wykorzystaniem lokalnych surowców. Charakterystyczne dla regionu Prus od średniowiecza były budowle z czerwonej cegły. Cegłę wytwarzano z gliny w lokalnych cegielniach, które stanowiły istotny element krajobrazu. Fundamenty wykonywano z kamieni, które do dziś licznie występują w regionie. Jednym z ważniejszych surowców w budownictwie było drewno. Początkowo używano go do wznoszenia domów, palisad na grodziskach, pomostów. W średniowieczu i w czasach nowożytnych większość zabudowy miejskiej była drewniana, a obiekty murowane miały drewniane więźby dachowe czy ganki. W konstrukcjach najczęściej wykorzystywano sosnę i modrzew, a w wyjątkowych przypadkach także dąb.
W zaniżeniach terenu, w miejscach po dawnych bagnach i jeziorach, wydobywano kredę jeziorną, z której po przerobieniu wytwarzano zaprawy murarskie. W zagłębieniach, zastoiskach i jeziorach utworzyły się w holocenie liczne torfowiska. Pozyskiwany z nich torf służył głównie jako opał, a dziś wykorzystywany jest przede wszystkim jako ziemia ogrodowa. W epoce żelaza do wytopu metalu stosowano rudę darniową (o niewielkiej zawartości żelaza). Do XII/XIII w. plemiona pruskie tak udoskonaliły tę technikę, że narzędzia i broń były wysokiej jakości. Żelazo wytapiano, używając węgla drzewnego z drzew liściastych, co przyczyniło się do zmiany struktury lasów w dawnych Prusach. Dodatkowo rozwój rolnictwa wymuszał wycinkę lasów liściastych w celu pozyskania żyznych gleb pod uprawę. W ten sposób z naturalnych ok. 25% powierzchni lasów liściastych porastających Prusy w XX w. zostało niecałe 10%.
Jeziora Mazur – przewodnik po największych i najgłębszych akwenach
Wielkim bogactwem i wyróżnikiem województwa warmińsko-mazurskiego są wody, które zajmują ok. 6% jego powierzchni. Na terenie województwa znajduje się ok. 2700 jezior o powierzchni powyżej 1 ha. Wśród nich jest największe jezioro w Polsce – Śniardwy (ok. 113 km²), a także: Mamry, Niegocin, Nidzkie, Roś, Tałty i wiele innych. Do najgłębszych akwenów na Mazurach należą: Babięty Wielkie (65 m), Piłakno (56,6 m) i Jezioro Ełckie (55,8 m). Jeziora połączone kanałami i rzekami tworzą malownicze szlaki wodne, z których w sezonie letnim korzystają dziesiątki tysięcy żeglarzy i kajakarzy.
Rzeki Mazur – przewodnik po szlakach kajakowych i rezerwatach przyrody
Do najdłuższych rzek województwa warmińsko-mazurskiego należą Łyna, Drwęca (płynie przez dwa województwa) i Pasłęka, które przepływają przez różne krainy historyczne. Łyna jest najdłuższą rzeką regionu (ok. 264 km, z czego ok. 190 km w Polsce). Swoje źródła ma w pobliżu wsi Łyna, niedaleko Nidzicy, a uchodzi do Pregoły na terenie Obwodu Królewieckiego. Drwęca (ok. 250 km) jest prawym dopływem Wisły, a wypływa w okolicy Drwęcka koło Olsztynka. Łączy się w Ostródzie z Kanałem Elbląskim, którym można dopłynąć do Elbląga, a dalej na Zalew Wiślany i do Bałtyku. Pasłęka (ok. 211 km) bierze początek w Gryźlinach niedaleko Olsztynka i uchodzi do Zalewu Wiślanego. Na dużym odcinku stanowiła historyczną granicę między Warmią a Prusami. Pasłęka jest rzeką pierwszego rzędu – uchodzi bezpośrednio do zatoki Morza Bałtyckiego (Zalew Wiślany). Na wszystkich trzech rzekach utworzono rezerwaty przyrody – na Łynie chroni się jej źródła i przełomowy odcinek między jeziorem Ustrych a Rusią, na Pasłęce ochronie podlegają bobry, a Drwęca jest najdłuższym rezerwatem ichtiologicznym w Polsce (żyją tu ryby łososiowate).
Wiele mazurskich rzek to popularne szlaki kajakowe. Za Królową Mazurskich Rzek uchodzi Krutynia, którą spływa się na trasie pomiędzy Sorkwitami a Rucianem-Nidą. Warto także spłynąć mniej popularnymi i bardziej wymagającymi rzekami: Dajną (dopływ Gubra, płynie m.in. przez Mrągowo i Świętą Lipkę), Sapiną (dopływ Węgorapy, przepływa m.in. przez Kruklanki), Węgorapą (po połączeniu z Instruczą tworzy Pregołę, płynie m.in. przez Węgorzewo, Mieduniszki Wielkie), Gołdapą (dopływ Węgorapy, płynie m.in. przez Gołdap i Banie Mazurskie), Ełkiem (dopływ Biebrzy, płynie m.in. przez Puszczę Borecką, Straduny, Ełk), Omulwią (dopływ Narwi, przepływa m.in. przez Kot, Wielbark), Marózką (dopływ Łyny, płynie m.in. przez Swaderki) czy Pisą (dopływ Narwi, przepływa m.in. przez Pisz).
Lasy Mazur – przewodnik po największych puszczach regionu
Bogactwem regionu są także lasy, które zajmują prawie 33% jego powierzchni. Do największych kompleksów należą Puszcza Napiwodzko-Ramucka, Puszcza Piska, Puszcza Romincka i Puszcza Borecka.
Najwyższe wzniesienia Mazur i województwa warmińsko-mazurskiego
Najwyższym wzniesieniem województwa warmińsko-mazurskiego jest położona niedaleko Ostródy Dylewska Góra (312 m n.p.m.), należąca do pasma wzgórz morenowych Garbu Lubawskiego. To drugie – po Wieżycy na Kaszubach – najwyższe wzniesienie na Niżu Europejskim. Ponad 300 m n.p.m. osiągają także szczyty Wzgórz Szeskich, rozciągających się między Oleckiem a Gołdapią: Szeska Góra (309 m n.p.m.) i Tatarska Góra (308 m n.p.m.).
Mazury – przewodnik po parkach krajobrazowych i rezerwatach
Województwo warmińsko-mazurskie obfituje w obszary cenne przyrodniczo. Występuje tu wiele gatunków chronionych i reliktowych. Prawie 50% jego powierzchni objęto różnymi formami ochrony przyrody (parki krajobrazowe, rezerwaty, obszary chronionego krajobrazu, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, obszary Natura 2000 i inne). W samej Puszczy Piskiej stwierdzono ok. 900 gatunków roślin naczyniowych, co stanowi 40% flory Polski. Na terenie województwa istnieje 8 parków krajobrazowych, m.in. Mazurski Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Puszczy Rominckiej i Park Krajobrazowy Wzgórz Dylewskich.
Dzika przyroda Mazur – żubry, wilki, rysie i ptaki wodno-błotne
Na Mazurach można zobaczyć żyjące na wolności żubry w Puszczy Boreckiej i Rominckiej, a także wolno żyjące koniki polskie w Popielnie – w lesie doświadczalnym na półwyspie między Śniardwami a Bełdanami. Występują tu również rysie i wilki. Mazury od wieków słyną z dobrej jakości drewna – do dziś zachwycają Sosny Taborskie w okolicy Taborza oraz tzw. Sosny Mazurskie w Puszczy Piskiej. Na Mazurach znajdziemy też fragmenty lasów naturalnych, w których nie prowadzi się gospodarki leśnej – występują w Puszczy Boreckiej.
Mazury to także królestwo ptaków – spotkamy tu wiele gatunków wodno-błotnych i drapieżnych. Wśród nich są rzadko spotykane bociany czarne, czaple białe, hełmiatki, rybołowy czy bieliki. Do najczęściej obserwowanych należą kormorany, łabędzie, żurawie, gęsi, czaple siwe, kaczki, perkozy i wiele innych. Szczególnie licznie występuje łabędź niemy – największe skupisko w Europie znajduje się w rezerwacie przyrody Jezioro Łuknajno. Region jest także największą w Polsce ostoją bocianów białych, gniazdujących zwłaszcza przy granicy z Obwodem Królewieckim.
Z ponad 120 rezerwatów przyrody szczególną rangę światową mają: wspomniane Jezioro Łuknajno, Jezioro Karaś i Jezioro Drużno oraz rezerwat Siedmiu Wysp na Jeziorze Oświn, położony tuż przy granicy polsko-rosyjskiej, w pobliżu Srokowa. Rezerwat obejmuje jezioro wraz z otaczającymi je torfowiskami, trzcinowiskami, bagnami i łąkami. Chroni się tu ptaki wodno-błotne – naliczono ich ponad 100 gatunków. Wszystkie cztery rezerwaty przyrody wpisano na listę Międzynarodowej Konwencji Ramsar.
Mazury leżą na terenie Zielonych Płuc Polski. Tutejsze powietrze należy do najczystszych w kraju. Najniższa w Polsce gęstość zaludnienia (59 osób na km² w województwie warmińsko-mazurskim, przy średniej krajowej 122 os./km²) oraz brak dużych zakładów przemysłowych sprawiają, że na Mazurach szczególnie mocno można poczuć bliskość i siłę przyrody.
Magda, licencjonowany przewodnik po Mazurach
